ฟ้าเดียวกัน ปีที่ 18 ฉบับที่ 1 มกราคม-มิถุนายน 2563

    อวสานระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย์สยามในปี 2475 มีสาเหตุมาจากการบรรจบกันของสองวิกฤตคือ วิกฤตความชอบธรรมและวิกฤตประสิทธิภาพ เดิมการปกครองของสยามแต่โบราณนั้นถือเอา "ชาติวุฒิ" เป็นสำคัญ ใครเกิดชนชั้นไหนและเป็นพวกกับใครก็จะได้รับคุณเมื่อฝ่ายนั้น ๆ ได้รับชัยชนะ และได้รับโทษหากพ่ายแพ้ในเกมชิงอำนาจ

    แต่การสร้างรัฐสมบูรณาญาสิทธิราชย์จำเป็นต้องมีกลไกข้าราชการขนาดใหญ่ ทำให้การอาศัยชาติวุฒิเป็นไปไม่ได้อีกต่อไปทั้งในแง่ของขนาดและประสิทธิภาพ พระมหากษัตริย์จึงจำต้องสร้างชนชั้นใหม่ขึ้นมา นั่นคือบรรดาข้าราชการสามัญชนที่ผ่านการศึกษาของรัฐทั้งในประเทศและต่างประเทศ หรือที่กุลลดา เกษบุญชู มี้ด เรียกว่า "กระฎุมพีราชการ" คนเหล่านี้เติบโตขึ้นพร้อมกับข้อเรียกร้องและสำนึกใหม่ คือการให้ความสำคัญกับ "คุณวุฒิ" หรือความสามารถ มากกว่า "ชาติวุฒิ" หรือชาติกำเนิด พร้อม ๆ กับการเปิดรับต่อรูปแบบการปกครองใหม่ ๆ โดยเฉพาะในต้นศตวรรษที่ 20 ที่เกิดการเปลี่ยนแปลงการปกครองทั่วโลก

    ชนชั้นใหม่นี้ได้สร้างความตึงเครียดให้กับระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย์เป็นอย่างมาก เพราะไม่รู้ว่าพวกเขาจะภักดีกับใคร ภักดีกับพระมหากษัตริย์ในฐานะประมุขของระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย์ หรือหัวหน้าในระบบราชการที่ให้คุณให้โทษโดยตรง นี่คือวิกฤตความชอบธรรมที่ก่อตัวขึ้นมา ในอีกด้านหนึ่ง การเข้าสู่ระบบทุนนิยมโลกของรัฐสยามด้วยการผลิตข้าวและสินค้าเกษตรป้อนตลาดโลก เมื่อเผชิญกับวิกฤตเศรษฐกิจโลกตกต่ำในปี 2472 (The Great Depression 1929) ที่ราคาข้าวตกต่ำอย่างรุนแรง ส่งผลต่อรายรับที่ลดฮวบลงของรัฐบาล วิธีแก้ปัญหาอย่างหนึ่งของรัฐบาลคือการดุลราชการ หรือปลดข้าราชการออก ซึ่งสร้างความเดือดร้อนให้กับข้าราชการจำนวนมาก ยังไม่ต้องพูดถึงราษฎรที่เริ่มมีปากเสียงมากขึ้นผ่านสื่อกลางคือหนังสือพิมพ์ โดยที่ชนชั้นนำไม่ได้รับผลกระทบมากนัก นี่คือวิกฤตประสิทธิภาพ

    เมื่อวิกฤตความชอบธรรมและวิกฤตประสิทธิภาพมาบรรจบกัน จึงก่อให้เกิดการปฏิวัติสยาม 2475 ที่ถือเป็นอวสานสมบูรณาญาสิทธิราชย์ ระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย์ก่อน 2475 ที่อำนาจรวมศูนย์อยู่ที่พระมหากษัตริย์ เมื่อเกิดทวิวิกฤตคือ วิกฤตความชอบธรรมและวิกฤตประสิทธิภาพขึ้นพร้อมกันแล้วไม่สามารถปรับตัวได้ จึงเกิดการเปลี่ยนแปลงใหญ่ ตรงกันข้ามกับระบอบประชาธิปไตยที่ออกแบบมาให้มีทางออกเพื่อไม่ให้ระบอบถึงทางตัน

    คำถามคือตอนนี้สังคมไทยซึ่งกำลังเผชิญกับทวิวิกฤตอยู่ภายใต้ระบอบใดกันแน่ แล้วหากรัฐบาลในพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ไม่สามารถตอบสนองต่อข้อเรียกร้องของประชาชนได้ จะเกิดอะไรขึ้น...

บทบรรณาธิการ : ทวิวิกฤต

ทัศนะวิพากษ์
- ธนภาษ เดชพาวุฒิกุล : ประวัติศาสตร์นิพนธ์วิพากษ์ ว่าด้วยความสัมพันธ์ระหว่าง กำเนิดรัฐสมบูรณาญาสิทธิราชย์กับกระฏุมพีราชการ : ทัศนะและข้อสังเกตต่อ ระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย์วิวัฒนาการรัฐไทย (ตอน 1)
- ปราน จินตะเวช : จากขุนนางศักดินาสู่ข้าราชการ "ศักดินา" กรณี กำเนิดกระทรวงการต่างประเทศปี 2369-2475
- จีรวุฒิ บุญรัศมี : "ปา-ตา-นี" ประวัติศาสตร์แห่งตัวตนที่เพิ่งสร้าง
- อาสา คำภา : การปรับเปลี่ยนทัศนะชนชั้นนำไทยต่อ "จีนแดง" หลัง 14 ตุลา 2516 และชัยชนะของ "จีนแดง" ผ่านเรื่องเล่า "ฝ่ายขวา" ก่อน 6 ตุลา 2519
- ชานันท์ ยอดหงษ์ : จาก "ป๋า" สู่ "กระเทยเฒ่า" ว่าด้วยประวัติเปรมาธิปไตยในปิตาธิปไตยรักต่างประเทศนิยม

บทความปริทัศน์
- ธเนศ อาภรณ์สุวรรณ : ความสำเร็จและล้มเหลวของประวัติศาสตร์นิพนธ์ไทย