กระบวนการออกแบบสถาปัตยกรรม (Architectural Design Process) (PDF)

ตำราเรื่อง กระบวนการออกแบบสถาปัตยกรรม จัดทำขึ้นสำหรับรายวิชา 03416303 ออกแบบสถาปัตยกรรม 3 (Architectural Design 3) ทั้งภาคทฏษฎีและปฏิบัติ อันเป็นส่วนหนึ่งของหลักสูตรครุศาสตร์อุตสาหกรรมบัณฑิต (ค.อ.บ). สาขาวิชาสถาปัตยกรรม ของภาควิชาครุศาสตร์สถาปัตยกรรมและการออกแบบ คณะครุศาสตร์อุตสาหกรรมและเทคโนโลยี สถาบันเทคโนโลยีพระจอมเกล้าเจ้าคุณทหารลาดกระบัง จำนวน 6 ( 4-6-11) หน่วยกิตสำหรับนักศึกษาในชั้นปีที่ 2
นอกจากการครอบคลุมสาระทางวิชาการตามที่ได้กำหนดเอาไว้ในคำอธิบายรายวิชา (Course Description) แล้ว เนื้อหาของตำราเล่มนี้ยังประกอบไไปด้วยความรู้จากประสบการณ์การสอนนักศึกษาระดับเดียวกัน ในสาขาการออกแบบสถาปัตยกรรม ณ College of Architecture and Planning, University of Colorado, Boulder ประเทศสหรัฐอเมริกา ผนวกเข้ากับประสบการณ์การปฎิบัติวิชาชีพสถาปัตยกรรม ทั้งในและต่างประเทศของผู้เขียน ตลอดจนสาระทางวิชาการต่างๆ จากการแปลและเรียบเรียงหนังสือและตำราภาษาต่างประเทศเข้าด้วยกัน โดยมีวัตถุประสงค์เพื่อช่วยเพิ่มพูนความรู้ และความเข้าใจ รวมทั้งช่วยพัฒนาทักษะต่างๆ ที่เกี่ยวข้องกับการออกแบบสถาปัตยกรรมของผู้เรียน ให้กว้างขวางและลึกซึ้งยิ่งขึ้น

บทนำ
บทที่ 1: กระบวนการออกแบบสถาปัตยกรรม
บทที่ 2: การศึกษาความเปนไปได้ของโครงการ
บทที่ 3: การจัดทำรายละเอียดของโครงการเพื่อการออกแบบ
บทที่ 4: การจัดวางแนวความคิดหลักเบื้องต้นสำหรับการออกแบบ
บทที่ 5: กระบวนออกแบบสถาปัตยกรรมขั้นเริ่มต้น
บทที่ 6: การออกแบบโครงร่าง
บทที่ 7: การออกแบบสถาปัตยกรรมขั้นพัฒนา
บทที่ 8: การออกแบบสถาปัตยกรรมขั้นรายละเอียด
ฯลฯ

การคิดทบทวนไตร่ตรองโดยละเอียดถี่ถ้วน นำมาสู่การตระหนักรู้ว่า “การออกแบบ” หมายรวมถึงการนำเสนอ “แนวทางแก้ไขปัญหา” อย่างเป็นกระบวนการทั้งนี้ ข้อสังเกตดังกล่าวได้เผยต่อไปให้เห็นว่า “คำถาม” ในการออกแบบสถาปัตยกรรมเพียงหนึ่งประเด็น สามารถก่อให้เกิดความเป็นไปได้ที่นำไปสู่คำตอบอันหลากหลาย และในทางกลับกัน “ประเด็น” ซึ่งปรากฏจากคำถามเหล่านั้น ก็อาจถูกกลั่นกรองจนตกผลึกให้เหลือความเป็นไปได้เพียงแค่ “คำตอบ” เดียว แต่กระนั้นก็ตามไม่ว่าประเด็นคำถาม หรือคำตอบในข้างต้นนั้น จะเป็นเช่นใด ล้วนแล้วแต่เป็นผลลัพธ์ที่เกิดขึ้นจากกระบวนการคิด วิเคราะห์ ค้นคว้า ศึกษา สังเคราะห์ และสร้างสรรค์อย่างเป็นระบบทั้งสิ้น โดยตั้งอยู่บนพื้นฐานของการประมวลและประยุกต์องค์ความรู้จากศาสตร์ในสาขาต่างๆ เข้ากับตรรกะ ขั้นตอน และกรรมวิธี ในการออกแบบสถาปัตยกรรม
ปฏิสัมพันธ์ที่กล่าวมาทั้งหมด ได้ถูกบูรณาการและเรียบเรียงขึ้นเป็นตำราเล่มนี้ ภายใต้ชื่อ กระบวนการออกแบบสถาปัตยกรรม ซึ่งเป็นส่วนของรายวิชา 03416303 Architectural Design III ออกแบบสถาปัตยกรรม 3 ในหลักสูตร ครุศาสตร์อุตสาหกรรมบัณฑิต (ค.อ.บ) สาขาวิชาสถาปัตยกรรม คณะครุศาสตร์อุตสาหกรรมและเทคโนโลยี สถาบันเทคโนโลยีพระจอมเกล้าเจ้าคุณทหารลาดกระบัง โดยได้รวบรวมการศึกษาสถาปัตยกรรมในมิติด้านประวัติศาสตร์ ทฤษฎี และการวิพากษ์เข้าด้วยกันในลักษณะของสหวิทยาการ ผ่านการเรียนรู้แบบทดลองเชิงประจักษ์ จากการวิเคราะห์กรณีศึกษาทั้งจากอาคารจริงและจากผลงานของนักศึกษา และยกตัวอย่างประกอบคำอธิบายในการนำเสนอแนวคิดปรัชญา และกระบวนทัศน์ที่ว่าด้วยสถาปัตยกรรมจากแง่มุมอันหลากหลาย ซึ่งส่งผลให้สาระของตำรามีความลึกซึ้งและมีขอบเขตที่กว้างไกล กว่าการดำเนินกิจกรรมการเรียนการสอน ในภาคทฤษฎี และปฏิบัติของรายวิชา ดังนั้นจึงอาจกล่าวอีกนัยหนึ่งได้ว่า เนื้อหาของตำราได้ก่อให้เกิดประโยชน์ทางวิชาการอย่างกว้างขวาง ทั้งต่อนักศึกษาในสาขาวิชาอื่นที่เกี่ยวข้อง และ/หรือ ผู้อ่านทั่วไปที่มีความสนใจเกี่ยวกับผลงานสถาปัตยกรรม และการออกแบบอีกด้วย
เดิมทีนั้น ผู้เขียนได้มีดำริในการพัฒนากระบวนการออกแบบสถาปัตยกรรม ให้ทำหน้าที่เสมือนดังเอกสารอ้างอิงแบบบูรณาการโดยที่ผู้เรียนสามารถสืบค้นข้อมูลต่างๆ ที่เกี่ยวข้องกับการจัดการเรียนการสอนของรายวิชาให้อยู่ในเล่มเดียวกัน อาทิเช่น ประมวลสังเขปรายวิชา รายละเอียดโครงงานต่างๆ และตัวอย่างผลงานของนักศึกษา รวมทั้งแบบฝึกหัด คำถามท้ายบท และแนวข้อสอบประเมินผลความเข้าใจของผู้เรียน หรือแม้กระทั่งเอกสาร มคอ. 3 และ มคอ. 5 ของรายวิชา ทว่า เมื่อได้ดำเนินการรวบรวม และเรียบเรียงองค์ประกอบดังกล่าวจนแล้วเสร็จ กลับพบว่ารูปเล่มมีความยาวเกินกว่า 700 หน้า ซึ่งสร้างความไม่สะดวกในการอ่านและพกพาให้กับผู้เรียนเป็นอย่างมาก ด้วยเหตุนี้ การตีพิมพ์เผยแพร่ในลักษณะของหนังสืออิเล็กทรอนิกส์หรือ E-book จึงกลายเป็นคำตอบที่เหมาะสมในการแก้ไขปัญหาที่เกิดขึ้น
อนึ่ง ผู้เขียนตระหนักดีว่าการผนวกรวมเอกสารในข้างต้นเอาไว้กับสาระทางวิชาการนั้น ไม่เพียงแค่ส่งผลให้ตำราเล่มนี้ เกิดการเบี่ยงเบนออกจากขอบเขตของเนื้อหาที่พึงมี แต่ยังทำให้รูปแบบของ กระบวนการออกแบบสถาป่ตยกรรม มีความคล้ายคลึงกับคู่มือปฏิบัติการหรือเอกสารคำสอน รวมทั้งยังอาจสร้างผลกระทบในแง่ลบด้านมุมมองที่มีต่อคุณภาพทางวิชาการของตำราก็เป็นได้ โดยเฉพาะอย่างยิ่งหากประเมินด้วยกรอบความคิดหรือระเบียบวิธีวิจัย อันเป็นที่ยอมรับอย่างแพร่หลาย และยึดปฏิบัติในแวดวงวิชาการกันมาอย่างยาวนาน
แต่ไม่ว่าอย่างไรก็ตาม ผู้เขียนยังคงการรวมเอกสารเกี่ยวข้องกับการจัดการเรียนการสอนกับสาระทางวิชาการของ กระบวนการออกแบบสถาป่ตยกรรม เอาไว้ในเล่มเดียวกัน เนื่องด้วยได้เล็งเห็นประโยชน์ที่เกิดขึ้นกับผู้เรียน จากการที่ข้อมูลสำคัญและองค์ความรู้ทั้งหมดในรายวิชา ได้ถูกและเรียบเรียงไว้อย่างเป็นระบบแต่เพียงแหล่งเดียว นอกจากนี้ ยังได้มีการจัดทำภาคผนวกต่างๆ และดรรชนี เพื่อใช้ผู้เรียนใช้เป็นข้อมูลอ้างอิงและสืบค้นข้อมูลอีกด้วย
จากเหตุข้างต้น ผู้เขียนจึงได้ทำการแบ่งเนื้อหาของตำราออกเป็น 16 บท ตามระยะเวลา 16 สัปดาห์ ใน 1 ภาคการศึกษา โดยที่ในแต่ละบทนั้น ยังได้แบ่งเนื้อหาออกเป็น 3 ส่วน หลักให้สอดคล้องกับกิจกรรมการเรียนการสอนในแต่ละสัปดาห์ ซึ่งประกอบด้วย
1. เอกสารสำคัญต่างๆ ที่เกี่ยวข้องกับการจัดการเรียนการสอนของรายวิชา อาทิเช่น ประมวลสังเขปรายวิชา และรายละเอียดโครงงานต่างๆ ตลอดจนตัวอย่างผลงานการออกแบบสถาปัตยกรรมของนักศึกษา รวมทั้ง เอกสาร มคอ. 3 และ มคอ. 5 ของรายวิชา
2. สาระทางวิชาการของตำราที่เกี่ยวข้องกับกิจกรรมการเรียนการสอนในสัปดาห์นั้น
3. คำถามท้ายบท หรือแนวข้อสอบประเมินผลความเข้าใจของผู้เรียน
อันที่จริงแล้ว อาจกล่าวได้ว่าสาระทางวิชาการที่ปรากฏอยู่ในตำรา ไม่ได้สะท้อนให้เห็นถึงความเชี่ยวชาญทางวิชาการ หรือนำเสนอแนวความคิดของผู้เขียนออกสู่สาธารณะได้อย่างมีประสิทธิภาพสักเท่าใดนัก เนื่องจากขาดการบูรณาการองค์ความรู้จากงานวิจัยของผู้สอน เข้ากับสาระทางวิชาการของ กระบวนการออกแบบสถาป่ตยกรรม ได้อย่างเด่นชัดหรือมีนัยยะสำคัญ ทั้งนี้ถึงแม้ว่าข้อสังเกตดังกล่าว มีพื้นฐานอยู่บนหลักการและเหตุผลทางวิชาการอันเป็นที่น่ารับฟังก็ตาม แต่ผู้เขียนใคร่ขอชี้แจงว่า วัตถุประสงค์หลักสำหรับการจัดทำตำราเล่มนี้แท้จริงแล้วคือการอำนวยความสะดวกให้ผู้เรียนได้ใช้ตำราซึ่งถูกเรียบเรียงให้มีเนื้อหาที่สอดคล้องและประสานกันกับกิจกรรมการเรียนการสอน ในวิชาออกแบบสถาปัตยกรรม 3 อย่างเป็นระบบ เพื่อพัฒนาทักษะของผู้เรียน ควบคู่ไปกับการเพิ่มเติมองค์ความรู้ ความเข้าใจ ทักษะด้านการออกแบบสถาปัตยกรรม ให้กว้างขวางและลึกซึ้งยิ่งขึ้นในขณะที่การนำเสนอแนวความคิด การพัฒนาองค์ความรู้ใหม่ รวมทั้งการแสดงความถนัด และ/หรือ ตัวตนทางวิชาการของผู้เขียนนั้น ได้กลายเป็นประเด็นที่มีความสำคัญในระดับรองลงไป
ในประการสุดท้าย ผู้เขียนหวังเป็นอย่างยิ่งว่ากระบวนการออกแบบสถาป่ตยกรรม จะเป็นประโยชน์ต่อผู้เรียน ในการบรรลุซึ่งวัตถุประสงค์ทางการศึกษาของรายวิชา ในฐานะของตำราเอกสารอ้างอิงซึ่งเป็นพื้นฐานสำหรับการค้นคว้าเพิ่มเติมองค์ความรู้ ที่เกี่ยวข้องกับการออกแบบสถาปัตยกรรมในลำดับที่สูงขึ้นต่อไป